Bel fıtığı nedir?
Kemik yapıdaki omurların birbirine temasını engelleyen diskler jelatinöz kıvamdadır ve araba amortisörü gibi işlev görür. Diskler gündelik hayatımızda omurlar üzerine binen yükün omuriliğe zarar vermesini engeller.
Jelatinöz yapıdaki disk içeriğinin disk dışına taşmasına “anulus” adı verilen zar yapı engel olur. Disk çevresindeki bu zar bazı kişilerde çeşitli nedenlerle dayanıksızdır ve ani yükle karşılaştığında bombeleşir, yırtılır.
Zarın dayanıksızlığı doğuştan olabileceği gibi birçok faktöre bağlı da gelişebilir. Sigara içiciliği bu zarın dayanıksızlaşmasında suçlanan faktörlerden sadece biridir.
Bel ve karın kasları sayesinde ani yüke karşı gelebilen omurgamızda bu kaslardaki zayıflık ile yükün büyük bir kısmı disk üzerine biner. Sonuçta bahsi geçen zar yırtılır ve disk içeriği zar dışına çıkar. Bu duruma fıtık adı verilir.
Bel fıtığı evreleri nelerdir?
- Bel fıtığında 1. evre: Disk çevresindeki zar bu travma ile yırtılırsa jelatin yapı disk dışına çıkar. Asidik yapıdaki disk içeriği etrafındaki sinirlerde zararlanma ve iritasyon yaratır. İritasyon sonrası koruma mekanizması olarak kaslar spazma girer.
Bel fıtığında ilk olarak belde kas spazmı ve hatta bel kilitlenmeleri görülür. Hastanın her hareketi şiddetli ağrılara neden olur. Çoğu zaman kendini sınırlayan ve kendi kendine iyileşebilen bu durum iyileşemez ve uzun sürerse daha ciddi sonuçlara sebep olabilir. Bu dönemde ilaç tedavisi genellikle yeterli olur.
İlaç tedavisine rağmen kas spazmı devam ederse ileri tedavi yöntemlerini uygulamak gerekir. Sadece bel ağrısı varlığında girişimsel tedavi yöntemleri genellikle tedavide yeterli olur.
- Bel fıtığında 2. evre: Yırtılan zardan taşma devam ederse belden kalça ve bacağa yayılan ağrı başlar. Zardan dışarı taşan disk içeriğinin (fıtık) sinire temasını arttıran yürümek, uzun süre oturmak gibi hareketlerler bacağa yayılan ağrıya neden olur.Fıtığın yerine göre bazen belirli pozisyonda yatmak dahi ağrıyı arttırabilir. Bu evrede ayağa yayılan uyuşukluk hissi olabilir.
Bel fıtığı en sık omurgadan çıkan siyatik sinir bölgesinde görüldüğü için bu durum siyatik sinir basısını ifade eden siyatalji olarak tanımlanır.Siyatalji ivedilikle tedavi edilmelidir. Tedavi edilmez süreklilik olursa siyatik sinir hasarlanmaya başlar.
- Bel fıtığında 3. evre: Fıtığın büyüklüğüne bağlı olarak sinir basısı devam eder sinir zedelenmesi artar, bacakta ciddi uyuşukluk ve güç kaybı başlar. Güç kaybı en çok ayak ve ayak parmaklarında ortaya çıkar. Hasta topuk veya parmaklar üzerinde yürümekte zorlanır. Bu evrede şiddetli bel ağrısı azalır, kalça ve bacak ağrısı artar.
- Bel fıtığında 4. evre: Sinir zedelenmesi şiddetlenir, ayaktaki güç kaybı artar. Bu evrede ağrı bazen çok şiddetli bazen ise azaldığı, güç kaybının arttığı görülür. Bu durum sinirin şiddetli ve geri dönüşümsüz hasarlanmaya başladığının bir göstergesidir.
- Bel fıtığında 5. evre: Bacak ağrısının niteliği değişir; yanma acıma şeklinde ağrı başlar. Güç kaybı net olarak hissedilir. Basit temaslar dahi yanıcı, rahatsız edici ağrıya neden olur. Sinir hasarı sonrası görülen nöropati denen bu ağrı tipinde ilaç tedavileri ağrıyı dindirmekte yetersiz kalır.
Bel fıtığı ameliyatı olmalı mıyım? Ne zaman ve hangi yöntem uygun?
Bel fıtığında tedavinin nasıl olacağının en iyi belirleyicisi yapılacak muayenedir. MR; fıtığın yerinin tam tespitini ve taşan kısmın boyutunu belirlemek için gereklidir. Fıtık her an büyümeye devam edebileceği için yakın zamanlı MR tetkiki önerilir.
Fıtığın boyutu klinik seyirin tahmininde ve tedavi seçiminde yol gösterici olacaktır, ancak MR sonucu tedavide asıl belirleyici değildir. Çok büyük bir fıtık zararsız olabileceği gibi küçük bir fıtık şiddetli ağrılara ve sinir hasarına sebep olabilir.
Fıtığın boyutu önemli olmasına karşın, fıtığın sinir ile temas miktarı daha önemlidir. Bazen büyük bir fıtık sinirden uzak olması nedeniyle çok az şikayet yapabilir ve hatta bazen rastlantısal olarak tespit edilir.
MR da fıtık tespit edilmiş olması ameliyat nedeni değildir. Dolayısıyla MR sonucuna bakarak bir hastanın ameliyat olup olmayacağına karar vermek doğru değildir. Doktorunuza MR raporunu göstererek sadece fikir alabilirsiniz, fıtıkta tedavi yöntemi rapor ile belirlenemez.
Bel MR ında fıtık birçok kişide görülebilir. Önemli olan MR da görülen fıtığın hastanın şikayetine neden olup olmadığıdır.
Bel fıtığı tedavi yöntemleri nelerdir?
- İlaç tedavisi: Her evrede ilaç tedavisi uygulanabilir. İlaç tedavisinin tek amacı ağrı kesmek değildir. İlaçlar bel fıtığında ödem giderici etkisi için kullanılır. 1 hafta ilaç tedavisinden fayda görülmediğinde diğer tedavi yöntemleri planlanmalıdır.
Evre 3 ve sonrasında tedaviye ek olarak verilebilir ancak tek başına ilaç tedavisi yetersiz kalır.Geçmiş yıllarda bel fıtığı tedavisinde kortizon sık uygulanan bir tedavi yöntemiydi.Kas içine verilen veya ağızdan alınabilen kortizon tedavisi artık terk edilmiştir. Fıtığın tedavisinde etkisiz olan bu uygulama beraberinde birçok yan etkiye neden olmaktadır.
Vücudun tüm hormon dengesini bozarak hastada ciddi sıkıntılara neden olabilmektedir. Kortizon düşük dozlarda tam fıtık ve sinirin üzerine verildiğinde etkin bir tedavi yöntemidir ancak bu uygulama ameliyathane şartlarında yapılabilir.
- Fizik tedavi: Fıtığın tedavisinden çok ödemin ortadan kaldırılması ve karın-bel kaslarının kuvvetlendirilmesi amacı ile yapılır. Ağrılı dönemde yapıldığında ağrıyı arttırırsa tedaviye ara verip ağrı ortadan kalktıktan sonrası için planlanması uygun olur.
- Girişimsel yöntemler: Fıtığı çıkartmadan, fıtığın küçültülmesi veya fıtığın zarar verici etkisinin ortadan kaldırılması prensibi tedavinin amacıdır. Dokulara zarar verici etkisinin az olması en önemli avantajıdır. Cerrahi olarak fıtık çıkartılırken anulus denen zarda ki yırtığın büyüyebilir olması fıtığın tekrarlama riskini arttırır.Fıtığın çıkartılmasına gerek olmadan tedavi imkanı sağlayan girişimsel yöntemler zardaki yırtığın küçük olduğu durumlarda ilk başvurulması gereken yöntemler olmalıdır. Dolayısıyla ilaç tedavisine yanıt vermeyen evre 1 ve 2 fıtıklarda açık cerrahi değil girişimsel tedavi yöntemleri uygun olur. Evre 3 fıtıklarda ise hastanın açık ameliyat istememesi veya ameliyat olamadığı durumlarda tercih edilebilir.
- Endoskopik cerrahi: Mikrodiskektomiye göre daha az doku hasarı verir. Cerrahi sonrası oluşan doku yapışıklığı hem ağrıya sebep olabilir hem de tekrar ameliyat yapılması gerektiğinde ameliyatı zorlaştırır. Endoskopik diskektomi sonrası yapışıklık görülmemesi bir avantajdır.Ancak bu ameliyat her fıtığa uygulanamaz ve bu konuda deneyimli hekimler tarafından yapılmalıdır. Endoskopik cerrahi ile her zaman fıtık çıkartılamayabilir. Bu durumda cerrahın mikrodiskektomi ameliyatına geçmesi daha doğru olacağı için ameliyatın hem endoskopik cerrahi hem de mikrodiskektomi konusunda deneyimli hekimler tarafından yapılması daha uygun olur.
- Mikrodiskektomi: Bel fıtığına bağlı ciddi güç kaybı olması durumunda tercih edilir. Tekrarlama olasılığının olması, cerrahi sonrası ağrının devam edebilir olması nedenleri ile sadece gerekli olduğu zaman yapılmalıdır. Evre 4 de tercih edilmelidir.Evre 3 de girişimsel tedaviden fayda görmeyen hasta da tercih edilir.
- Platin (entrümantasyon) uygulaması: Çok seviyeli fıtık ameliyat
Yırtılan zarın tamiri mümkün olmadığı için fıtığın çıkartılması çözüm getirmeyebilir. Fıtığın taşan kısmı tamamen çıkartılsa da aynı yerden tekrar fıtıklaşmasını engellenemez.
